Derde deel: BAMBINO 1975 - 1999:
Spaanse Bambino, witte en blauwe dozen
In 1974 kocht het moederbedrijf van Bambino-fabriek DS Plastics de jonge Spaanse spelletjes onderneming Diset, gevestigd in Hospitalet, een buurgemeente van Barcelona. Diset was in 1971 opgericht door een groep tekenaars en grafisch ontwerpers die naar verluid meer artiesten dan empresarios waren. Ze legden zich voornamelijk toe op leg puzzles en bordspelen. Het bedrijf werd op 27-11-1971 ingeschreven in het handelsregister van Barcelona. Joan de Monchi bracht zijn vakanties door op het eiland Menorca en kwam daar via via in contact met Diset .
In het concern van De Monchy was er interesse voor investering in Spanje want het was duidelijk dat er iets zou gaan veranderen in het land na de ophanden zijnde dood van dictator Franco.
Al in maart 1975 ontworp Diset een nieuw logo voor Bambino en dit werd geregistreerd als industrieel eigendom.
 |
| Het nieuwe Bambino logo ontworpen door Diset. |
Kort daarna zien we een Diset advertentie in het vakblad "Juguetes y juegos de España" met het nieuwe Bambino Logo en Diset als vertegenwoordiger van het Nederlandse merk Jumbo. De eerste verkoop en produktie van de Spaanse Bambino bouwstenen kwam pas in 1977 op gang.
 |
| Het Spaanse vaktijdschrift Juguetes y juegos de España 1975 Nº 55 met het Bambino poppetje logo en een Bambino huis. Er staan geen verpakkingen op de fotos. |
De Monchy stuurde in 1977 een kort daarvoor afgestudeerde en veelbelovende jongeman naar Diset, met de naam Dirk Wassenaer.
De begin periode van de Spaanse Bambino werd gekenmerkt door witte dozen en een beperkt assortiment, waarin de open dekstenen, losse draairaampjes en de traditionele wieltjes ontbraken.
.jpg) |
| Kerst 1977. Reclame voor Bambino van het warenhuis SIMAGO. Witte doos 315 voor 250 pesetas. (Bron: Raffotek). |
 |
| De eerste Spaanse Bambino folder uit 1977 met het gereduceerde assortiment. |
1978-1979 ------------------------------------------------------------------------------
Drie nieuwe dakstenen (nummers 34-36) en een kleine grondplaat van 4 bij 8 nokken (Nº 37) waren de eerste nieuwe Spaanse aanwinsten in het assortiment. Na 1978 zou Bambino alleen nog in Spanje worden gemaakt.
 |
| De Spaanse versie van de Bambino folder uit 1978. |
Merkwaardig genoeg was de inhoud van de witte dozen hetzelfde als die van sommige plastic zakken, zodat zak 114 = doos 314, zak 115 = doos 315, etc. Verder was de inhoud en de nummers van de zakken vaak bijna nog hetzelfde als die van de Nederlandse Bambino, maar dan zonder de oude ramen en open dekstenen, dus met een kleinere inhoud.
Van de witte dozen bestaan er twee varianten; die met tekeningen aan de achterkant, en die met foto's aan de achterkant. De dozen met fotos hebben de nieuwe bouwstenen van na 1978.
 |
| Doos 324. 1977, links. Vanaf 1978, rechts. |
 |
| De foto gebruikt in de MIno Bambino folders van 1978 tot 1990. |
1980 ---------------------------------------------------------------------------------------
Mino Bambino zag de terugkeer van een treinset in 1980. De Nederlandse treinset (Nr 173)(1972-1975), had een aparte batterij lokomotief en lichtblauwe rails. De nieuwe trein (Verpakkingnummer 331) had grasgroene rails met gele bielzen die niet pasten op andere Bambino stenen en gemaakt waren van makkelijk afbrekend hard plastic. Rechte rails ontbrak en er kon alleen maar een klein rondje van worden gemaakt, waardoor de mogelijkheden wel erg beperkt waren. Desondanks zou het treintje tot 1992 in het assortiment blijven.
 |
| Voor en achter aanzicht van de folder uit 1980 met het volledige "witte dozen" assortiment. |
1981 -------------------------------------------------------------------------------------
De bonte kleuren en niet overeenstemmende treinrails waren een ongelukkige keuze. Ondanks de nieuwe boogstenen, daken en treinset, is het duidelijk dat Bambino niet meer kon concurreren met de enorme variatie en de geavanceerde modellen van Lego. Dit in tegenstelling tot de situatie precies 20 jaar eerder toen beide merken ongeveer even primitief waren.
 |
| Reclamefolder uit 1981 van het Spaanse warenhuis "El Corte Inglés"met het Diset Bambino treintje linksonder en Lego rechts. |
1982 -------------------------------------------------------------------------------------
Alle verpakkingen en folders veranderden naar blauw in 1982. De inhoud en nummering van de plastic zakken en dozen bleef grotendeels hetzelfde. Dat wil zeggen dat de inhoud van sommige verpakkingen ongeveer hetzelfde bleef als de Nederlandse Bambino van de jaren 60 tot de Spaanse Bambino van de jaren 80 of zelfs 90. De nummertjes in de stenen geven wel aan dat er vaak verschillende mallen werden gebruikt voor het vormgeven van steentjes.
1983 -------------------------------------------------------------------------------------
 |
| Vergelijking van de inhoud van zak 108 over verschillende jaren. |
Nieuw in 1982 waren de kenmerkende blauwe tonnen met hengsel. Dit soort tonnen werd merkwaardig genoeg ook veel gebruikt voor het verpakken van waspoeder, en herinnert aan de reclame kampagnes van Bambino en waspoeder uit de jaren 60. De typische blauwe (Spaanse) tonnen zouden tot aan het eind van de Bambino historie toonaangevend blijven en zijn zelfs in Nederland de meest bekende Bambino verpakkingen. De associatie van deze jaren 80 en 90 Spaanse verpakking met de jaren 60 Nederlandse Bambino is verder niet zo verwonderlijk aangezien de basis Bambino bouwsteentjes met een ouderdomsverschil van bijna 40 jaar prima op elkaar passen.
|
|
|
|
||||||||
 |
|
|
|
 |
| De foto van de blauwe verpakkingen gebruikt van 1982 tot 1994. |
1983 -------------------------------------------------------------------------------------
 |
| Nederlandse advertenties voor Bambino trommels in oktober 1983. Ton 140 voor 19 gulden en ton 141 voor 29. |
 |
| Display voor de winkel met het Mino Bambino assortiment. Catalogus Diset 1983 p96. |
1984-1987 ---------------------------------------------------------------------------------
Aanvankelijk ondergingen het assortiment en de verpakkingen weinig veranderingen in de jaren 80.
In 1985 verhuist Diset 3,5 km van de gemeente Hospitalet naar een nieuwe lokatie met 10.000 m2 in de Zona Franca in het havengebied van Barcelona . Omstreeks 1987 verschijnen meer aantrekkelijke verpakkingen voor de autodoos (213), nu 313 en de treindoos (215) nu 315. Tevens zien we nieuwe blister verpakkingen (365-368) voor letter- en cijferbambino. Vreemd genoeg staan de kleurige letters en cijfers dwars gedrukt op de kleuterbouwstenen met 4 nokken.
 |
| Vóór en achter aanzicht van de Mino Bambin folder van omstreeks 1987. |
De gewoonlijk discrete Dirk van Wassenaer vertelde over zijn ervaringen met het ondernemersklimaat in Spanje in een artikel in het NRC genaamd: "Multinationals koloniseren Spanje":
Komt men uit de richting van Zaragoza naar de kust, dan verandert langzaam het industriële landschap en ook de taal. Dit is Catalonië en de fabrieken rijgen zich aaneen tot klonten gruwelijke activiteit, die in het steeds Amerikaanser aandoende Barcelona bijna neurotische vormen aanneemt. Het industrieterrein tussen vliegveld en haven heet Zona Franca. Het bedrijf Diset is te vinden in Straat C van Sector B. In een smetteloze fabriekshal maken 40 Spanjaarden onder het toeziend oog van D. L. van Wassenaer spellen en puzzels, bouwsystemen en bouwmodellen voor aan dc zuigfles ontwassen Spanjaarden en andere liefhebbers: 60 procent van de produktie wordt geëxporteerd en 40 procent is voor de Spaanse markt, maar in geld berekend is het net andersom. Diset is het enige bedrijf dat speelgoed maakt in het concern M & R de Monchy in Rotterdam.”Het bedrijf bestaat sinds 1970 en wij hebben het in '75 overgenomen", zegt Van Wassenaer. “ln het concern was er interesse voor investeringen in Spanje en toen al kon je zien dat er iets ging veranderen. Het was een totaal beschermde markt en dat is het nog wel een beetje. Ik zit hier nou tien jaar en ik durf te zeggen dat het ondernemersklimaat hier beter is dan in Nederland: we worden door de huidige socialistische regering goed gesteund en een vakbond als de eveneens socialistische UGT stelt zich heel redelijk op. Sinds 1980 boeken we bevredigende resultaten en we overwegen door te gaan met andere activiteiten, die bij de rest van het concern aansluiten. Nee, ik kan niet zeggen op welk terrein, we kijken rond. “Er is van alles te zeggen tegen de infrastructuur: posterijen, treinen, wegen, die vormen vaak een probleem. En voor de hogere functies is er een gebrek aan geschoolde mensen. Voor de rest zijn Spanjaarden bereid om te werken. Mañana bestaat in deze onderneming niet. Ze staan open voor vernieuwing en van onze produktie wordt 90 procent door Spanjaarden zelf ontwikkeld, al moeten wij het meer hebben van een handig tekenaartje met gevoel voor kleuren dan van een ingewikkeld research-apparaat. Een bedrijf als dit zou je in de overvolle Nederlandse markt niet hebben kunnen opbouwen", zegt Van Wassenaer vergenoegd. (Fragment uit NRC, 25 maart 1987)
1988-1990 -------------------------------------------------------------------------------
|
|
|
|
||||||||
 |
 |
 |
 |
 |
| Bestellijst voor Diset produkten met fabrieksprijzen 1988. Bambino uiterst rechts. |
1991-1992 ------------------------------------------------------------------------------
In de jaren 90 werd het aanbod van Bambino steeds minder gevarieerd. De plastik zakken verdwenen en er was slechts één gezamelijke folder voor de drie formaten.
 |
| Vóór en achter aanzicht van de enige folder uit de jaren 90. |
1993-1994 ------------------------------------------------------------------------------
In 1993 trok Joan de Monchy zich terug uit de directie van het familiebedrijf. Met fraaie bewoordingen in een artikel in De Volkskrant komen we meer te weten over de beweegredenen die ze aanvoerden voor de verkoop van Diset:
Het begin van het einde van de traditionele Bambino bouwstenen kwam ongeveer 2 jaar na de verkoop van Diset door het Nederlandse moederbedrijf De Monchy aan het spaanse Bamsa. De naam Bambino werd toen voor het eerst gebruikt voor allerlei onderling verschillende soorten bouwsystemen, niet alleen meer voor de destijds in 1959 door Dirk Schouw gepresenteerde formaat. Deze verschillende bouwsystemen pasten niet meer direct op elkaar. De Bambino trein en wielen verdwenen en alleen de rechthoekige basis stenen en daken bleven over. Bambino werd dus in de praktijk weer teruggebracht tot haar primitieve roots. Een nieuw type witte dozen naast de karakteristieke blauw tonnen was al in 1992 geintroduceerd. Bambino werd een wat rommelige, weinig samenhangende verzamelnaam van Diset voor wat gebrekkig plastic speelgoed voor de allerkleinsten.
Als hij ergens moeite mee heeft, zegt De Monchy, dan met zijn eigen vertrek. Emotioneel zwaar gebonden aan het bedrijf. Nog te veel te doen. Want M&R de Monchy maakt opnieuw een overgangsfase mee. Waar sinds 1964 geïnvesteerd werd in industriële produktiebedrijven (speelgoed, kunststof disposables), keert het bedrijf nu terug naar het oude ambacht van koopman, de handel in kunststoffen, chemicaliën en natuur- en foodprodukten. De afgelopen drie jaar werden belangen afgestoten in Spaanse produktiebedrijven van speelgoed en kunststof-wegwerpartikelen. Een deel van de resultaten begon tegen te vallen toen de Spaanse markt zich dank zij de EG sneller opende voor buitenlandse concurrenten dan was gedacht. Maar belangrijker dan eventuele verliezen was het feit dat de Spaanse bedrijven te groot waren geworden voor De Monchy. Niet meer te behappen. Speelgoodproducent Diset had tachtig werknemers en een omzet van 45 miljoen toen hij werd verkocht. Omzet en winst bij de Nederlandse moedermaatschappij vielen prompt fors terug. Maar De Monchy - niet te beroerd voor tegendraadse standpunten- heeft daar niet de minste moeite mee. 'Het zijn toch andere dingen die bepalen hoe goed het gaat. Dat je geen mensen hoeft te onslaan, bijvoorbeeld.” Directielid drs D. Baron van Wassenaar, vorig iaar na 15 iaar Spaanse dienst voor De Monchy overgekomen naar Rotterdam, noemt het opgeven van omzet en winst (van 7,4 miljoen in 1990 naar 1,6 miljoen vorig jaar) een doelbewuste keuze. “Wij zijn meer ondernemers dan managers. Als het bedrijf volwassen is geworden, moeten wij weer gaan doen waar we goed in zijn. Wij willen medeondernemer zijn. begrijpen wat er speelt.” En De Monchy: “Als er een personeelschef nodig is, of een chef inkoop, vinden wij het niet leuk meer. Dan krijg je interne memo's, overleg met afdelingen, al dat gedoe met structuren. Dat kunnen wij niet aan. Het zit niet in de cultuur van dit bedrijf. Ik ben geen manager. Zou het niet kunnen. Zou ruzie maken, impulsief en onhandig optreden tegen mensen, op tenen gaan staan. ik ben daar niet geschikt voor. ik ben koopman.”
Dat M&R de Monchy dochters van de hand doet, mag niet verkeerd begrepen worden. 'Wij zijn geen sjacheraars'. zegt De Monchy. En Van Wassenaer: “Diset heeft zestien jaar deel uitgemaakt van de groep, We handelen niet in bedrijven. Maar het bedrijf was de laatste jaren door een ongelofelijke groei gegaan. Daar hebben wij moeite mee. En bovendien wilde het verder groeien, er was een economische need om dat te doen”. (Fragment uit De Volkskrant 26 juli 1993).
De verkoop van Diset en andere bedrijven gaf echter ook een niet te versmaden overschot aan cash dat in 1994 werd uitgedeeld aan de aandeelhouders van De Monchy; voornamelijk Joan de Monchy zelf, Dirk van Wassenaer en Ger Klijn (Directeur van DS Plastics). Interessant is om te zien met welke woorden nu de kranten naar dit geld verwijzen.
DE MONCHY GUL VOOR AANDEELHOUDEERS. ROTTERDAM - Aandeelhouders van M&R De Monchy (internationale handel en industrie) ontvangen over 1993 een eenmalige winstuitkering van Hf l 7,9 miljoen om het overschot aan eigen vermogen op de balans af te romen. Door de buitengewone uitkering daalt het eigen vermogen van De Monchy van 69,5 tot 39,7 procent van het balanstotaal. Volgens de directie is dat "ruim voldoende voor de beoogde doelstellingen van het concern".[...] De aandelen van M&R De Monchy zijn grotendeels in handen van de familie De Monchy. Ook de directie -G. Klein en Drs D. Baron van Wassenaer - participeert in het bedrijf. (Fragment uit Algemeen Dagblad 6 juli 1994). DE MONCHY GAAT HET OVERTOLLIG VET WEGSNIJDEN. ROTTERDAM - Aandeelhouders van M&R De Monchy in Rotterdam (internationale handel en industrie) kunnen met tevredenheid terugblikken op 1993. Zij ontvingen een eenmalige winstuitkering van 7,9 miljoen gulden als gevolg van afroming van het werkkapitaal binnen de onderneming. [...] (Fragment uit Nieuwsblad van het Noorden 6 juli 1994). FAMILIE DE MONCHY KRIJGT ACHT MILJOEN UIT RESERVES BEDRIJF. [....] Het bedrijf besloot met die eenmalige storting de hoge solvabiliteit terug te brengen tot een niveau dat volgens de directie nog 'ruim voldoende' is. (Fragment uit De Volkskrant 6 juli 1994).
|
|
|
|
||||||||
 |
 |
 |
1995-1997 ------------------------------------------------------------------------------
 |
| De afbeelding op de laatste Bambino trommels geIntroduceerd in 1995. |
De variatie van Bambino bouwstenen werd steeds verder teruggebracht en in 1997 zien we in de Jaarlijkse officiele Diset catalogus als enige verpakking nog slechts 3 tonnetjes Medio Bambino en twee tonnetjes Mino Bambino. Ook de latere onder de naam Bambino ondergebrachte andere bouwsystemen zijn minder vertegenwoordigd in het aanbod van speelgoed.
|
|
|
|
Na jarenlang wanbeleid werd Diset eigenaar Bamsa uiteindelijk failliet verklaard in 2000 met terugwerkende kracht tot 1997. Diset draaide met verlies en het kapitaal van het bedrijf daalde naar 0. Diset werd met sluiting bedreigd. Het is begrijpelijk dat de al jaren kwijnende ouderwetse Bambino bouwstenen onder deze barre omstandigheden nu eerloos en definitief uit het speelgoed aanbod verdwenen.
--------------------------------------------------------------------------------------------
Hoe ging het verder met Diset ?
DE terugkeer van Diset van zero naar hero.
Diset zou gaan sluiten in 2000 en de waarde van de aandelen was gekelderd. Negen jaar na de verkoop, kocht M&R de Monchy toen Diset weer terug voor naar verluid 1 euro! Dat lijkt enerzijds een koopje en anderzijds onverstandig, omdat het tenslotte ging om een verlieslijdend bedrijf.
In werkelijkheid was de situatie een stuk ingewikkelder. In de praktijk had De Monchy nog altijd belangen in Diset en was dus niet gebaat bij het verdwijnen van het bedrijf.
Toen De Monchy in februari 1991 het bedrijf Diset verkocht aan Bamsa, was overeengekomen dat 75% van de aandelen in datzelfde jaar zouden worden betaald en de resterende 25% in 1995.
Verder had De Monchy al in 1989 een zusterbedrijf opgericht genaamd TOYLAND als een soort afsplitsing van Diset . Toyland werd niet verkocht en bleef dus in handen van de Monchy als poot aan de grond in de Spaanse speelgoedhandel. Toyland werd geleid door Joan Ferrer, die werknemer was geweest van Diset sinds 1986 en een goede werkrelatie had met directeur Dirk van Wassenaer.
De verkoop van Diset droeg bij aan een overschot aan cash bij De Monchy en een eenmalige uitkering van 7,9 miljoen gulden aan de aandeelhouders in 1994. Deze aandeelhouders waren vooramelijk Joan de Monchy, Dirk van Wassenaer (terug in Nederland na 15 jaar Spanje) en Ger Klijn (Directeur van voormalig Bambino producent DS Plastics). Wassenaer was al in 1987 toegtreden tot de raad van bestuur en ontwikkelde zich tot de nieuwe directeur van het bedrijf.
Ondertussen begon in Spanje de nieuwe eigenaar van 75% van Diset, genaamd Bamsa, langzaam weg te zakken in een ondoorzichtig moeras van corruptie, ponzi-bellen en wanbeleid van het moederbedrijf Gran Tibidabo.
In 1995 had Bamsa weinig geld en in ieder geval geen zin om de resterende 25% van de Diset aandelen te kopen van De Monchy, zoals was overeengekomen 4 jaar eerder. Blijkbaar wilde De Monchy haar resterende 3420 Diset aandelen, ondertussen geslonken naar 11% van het totaal, defnitief kwijt en werd schuldeiser en stapte naar de rechter. Andere schuldeisers namen juist genoegen met het verkrijgen van aandelen van Diset in plaats van geld, zoals Meccano, die ongeveer 25% van de aandelen van Diset in handen kreeg.
De schadeclaim van De Monchy, omgerekend naar ongeveer 1 miljoen euro, eindigde in een aantal rechtzaken over en weer, wat in Spanje vaak een uitzichtloze en uitputtende gerechtelijke dwaaltocht van vele jaren kan betekenen.
In 1998 verkocht Bamsa 60% van de aandelen van Diset aan een bedrijf genaamd Promociones Guidart.
In de daarop volgende jaren bracht Promociones Guidart aanvankelijk een bod uit op de nog resterende aandelen van Diset, maar toen de schuldeis van De Monchy leidde tot een embargo op de aandelen van Bamsa en Diset, besloten ze uiteindelijk in october 2000 om alles maar voor ook ongeveer 1 miljoen euro door te verkopen aan Joan Ferrer'sToyland en dus indirect ook weer aan De Monchy, die blijkbaar van idee was veranderd.
Kort daarna zou dan de overdracht van de resterende en verder gekelderde aandelen van Diset voor 1 euro hebben plaatsgevonden, waarna in Juli 2001, tien jaar na de oorspronkelijke verkoop en allerlei moeilijk te bevatten carambolen, M&R De Monchy opnieuw de enige aandeelhouder van Diset werd. Omdat we de echte beweegredenen en de uiteindelijke balans niet kennen, is het moeilijk te zeggen of het van de kant van M&R De Monchy en Dirk Wassenaer ging om een duivelse strategie of pure improvisatie.
De gerechtelijke procedures tussen De Monchy en Bamsa en diens moederbedrijf Gran Tibidabo zouden nog een aantal jaren doorgaan, maar ondertussen werd het vernieuwde Diset snel weer een florisant bedrijf, zij het zonder de Bambino Bouwstenen. De produktie van plastic werd voortaan uitbesteed aan andere bedrijven en voor een belangrijk deel in Aziatische landen.
|
|
De jongeman die De Monchy in 1977 naar Diset had gestuurd met de naam Dirk Wassenaer was niet zomaar ene Dirk Wassenaer, maar Diederik Lodewijk Baron van Wassenaer, (1952), heer van Nederhemert, de latere Consul Honorair van Spanje in Rotterdam en toekomstig directeur van M & R de Monchy alsmede van Belvilla vakantie homes, en in 2020 vermeld in de Quote 500. (En niet te verwarren met verre neef Diederik Constantijn Baron van Wassenaer, ex-topman van ING).
De tientallen jaren lange ervaring met het Spaanse "sur salvaje" business klimaat was ongetwijfeld wel een goede leerschool voor Van Wassenaer en nieuwe uitdagingen dienden zich aan.
Na de fusie tussen Joan Ferrer's Toyland en Diset in 2004-2006, kocht M&R De Monchy in 2007 het eveneens verlies lijdende Nederlandse Jumbo spelen en na een aantal problemen fuseerden Diset en Jumbo in 2016 tot de nu suksesvolle Jumbodiset groep, met een geschatte omzet van ongeveer 140 miljoen Euro in 2022. Dirk van Wassenaer is nog altijd directeur en belangrijke aandeelhouder van M&R De Monchy.
--------------------------------------------------------------------------------------------
Hoe ging het verder met Bambino bouwstenen ?
In het begin van de 21e eeuw konden oude voorraden Bambino bouwstenen nog in sommige traditionele Spaanse speelgoedwinkels worden gekocht. Maar de Bambino bouwstenen zijn na de herstrukturering van Diset niet meer gemaakt, waardoor geïnteresseerden nu uitluitend zijn aangewezen op kringloopwinkels en sites zoals Marktplaats, Ebay, Todocoleccion en Wallapop.
Het in 1975 ontworpen logo met het poppetje werd nog enige tijd benut door Diset voor nieuwe anderssoortige constructieblokken. Het patent op het logo lijkt ondertussen verlopen, maar JumboDiset gebruikt de merknaam Bambino nog altijd voor speelgoed voor de allerkleinsten.
 |
| Voorbeelden van Diset Bambino speelgoed in de 21ste eeuw. |
--------------------------------------------------------------------------------------------
Bronvermelding:
Jaarlijkse catalogus van Diset international.
Reclamefolders van grote warenhuizen.
"Multinationals koloniseren Spanje", NRC supplement Mens en Bedrijf. 25-03-1987.
"De Monchy: Ik ben geen manager, maar koopman", De Volkskrant 26-07-1993.
"De Monchy gul voor aandeelhouders", Algemeen Dagblad 06-07-1994.
"De Monchy gaat overtollig vet wegsnijden", Nieuwsblad van het Noorden 06-07-1994.
Jaarverslag en audit van de boekhouding van Gran Tibidabo. Geregistreerd in CNMV. 13-06-1996.
Verzoek tot faillisement van Gran Tibidabo. "Periscopio Empresarial", La Vanguardia 25-10-1999.
Het faillisement van Bamsa. "Un juez declara la quiebra de Bamsa, instada por uno de sus acreedores.", La Vanguardia 03-05-2003.
Interview met Joan Ferrer, "Diset juega en la liga europea", La Vanguardia 13-11-2007.
Oordeel van het Spaanse Hoogerechtshof. STS 554/2012 - ECLI:ES:TS:2012:554. Jurisprudencia. 06-02-2012.
Interview met Joan Ferrer, "Juguetes a años vista", La Vanguardia 06-01-2013.
Interview met Joan Ferrer, "El juego de reflotar empresas", Via Empresa 02-01-2018
Eigen collectie.
Internet.