De geschiedenis van Monti bouwstenen

(voorlopige versie)
Geschiedenis van Monti bouwstenen. 

 Monti bouwstenen werden uitsluitend gemaakt in de fabriek van Berco Lux in Tiel, van 1959 tot ongeveer 1975. Naast deze bouwstenen, produceerde dit bedrijf ook veel ander speelgoed en andere artikelen, waaronder souveniers, Montini bouwstenen en Monti Mozaiek. Over de beginjaren van het bedrijf en de plotselinge exponentiële groei van diens plastic artikelen zijn er destijds verschillende reportages verschenen, die ik heb gebruikt voor dit blog-artikel. Daarnaast zijn er vele uren web-surfen en materiaal uit mijn eigen verzameling in verwerkt. Na een aantal bedrijfsovernames is Berco Lux op 1 augustus 2008 opgeheven, waarna de bijbehorende plastic fabriek uit Tiel verdween.

De oorsprong van Berco Lux Tiel Holland

De geschiedenis van Monti begint en eindigt merkwaardig genoeg in Australië. In het naoorlogse Nederland was het niet ongebruikelijk om te emigreren en, zoals destijds in 1962 werd beschreven: "twee neven, de heren G. A. F. van den Bergh en C. A. van den Bergh, die beiden hun sporen in het textielvak (detailhandel) hadden verdiend, waren teruggekeerd van een emigratieverkenningstocht door Australië. Deze tocht, die ongeveer anderhalf jaar had geduurd, had hen ervan overtuigd, dat zij als emigrant daar niet hoefden te rekenen op een snelle carrière.

Zij trokken weer terug naar Tiel en hoopten daar een geschikt pand te vinden om hun oude stiel opnieuw te beoefenen. Doch Tiel had haar weergekeerde zonen niets aantrekkelijks te bieden in winkelpanden.

Een broer van de heer C. A. v. d. Bergh, die werkzaam was in een der bekende Tielse metaalwarenfabrieken, nl. de heer A. C. V. van den Bergh, stelde toen - bijna ten einde raad de beide textielmensen voor om met behulp van zijn technische kennis de gezamenlijke krachten in te zetten op de vervaardiging van de toen (1952) veel gevraagde souvenirartikelen en luxe geschenkartikelen. Een eigen serie nieuwe modellen, een combinatie van hout en metaal, werd ontworpen en de vakhandel getoond. De reacties waren zeer gunstig en de N.V. Berco-Lux werd opgericht. Dat was in 1953. Het aantal molentjes en scheepjes dat tegen een schildje moest worden verwerkt werd zó groot, dat naar vervanging van metaal werd uitgezien. En hoe kan het anders: dat werd plastic!"

Volgens de site bedrijvenmonitor was de oficiele datum voor de vestiging  van Berco Lux 15-10-1952 en de oprichtingsakte 25-09-1954. De bedrijfsnaam was een duidelijke verwijzing naar de gemeenschappelijke achternaam van de drie familieleden. Albert (A.C.V.) van den Bergh nam de technische leiding, diens broer Chris (C.A.) van den Bergh werd de inkoper, administrateur en inventieve geest en neef Toon (G.A.F.) van den Bergh nam de rol als verkoopleider op zich.

De drie heren van den Bergh van BER co Lux in 1962. Van links naar rechts: Broers Albert en Chris en neef Toon. 

Advertentie van Berco Lux uit 1957

Het bedrijf had spoedig een grotere behuizing nodig en verhuisde in 1958 van het Plein naar de Kleibergse straat. "Nu had Berco-Lux eenmaal een spuit-giet-machine, en deze kan je niet stil zetten als er voldoende molentjes e.d. zijn gemaakt. Er werd dus gezocht naar andere kleine artikelen, en in 1959 werd een begin gemaakt met MONTI, een eenvoudig bouwsysteem voor kleuters." 

1959

Het is duidelijk dat de naam "MONTI" een kwinkslag is naar de achternaam van de drie heren van den Bergh, ook al wordt er ook wel gesteld dat de naam zijn oorsprong vond in MONtage TIel. Maar afgezien van deze anekdote; waar kwam het idee en ontwerp van de plastic Monti bouwstenen opeens vandaan? 

Uit verschillende bronnen blijkt dat voor de ontwikkeling van de bouwstenen en noodzakelijke technische precisie  de heer Johannes (Joop) Bakker van doorslaggevende betekenis was. Deze laatste woonde omstreeks 1956 in Utrecht en werkte van ongeveer 1959 tot 1970 voor Berco Lux.  Het kan geen toeval zijn dat Monti en Bambino in het zelfde jaar werden gelanceerd met een bijna identieke inhoud. Een logische verklaring lijkt me dat de uitvinder van Bambino, Dirk Schouw, en de uitvinder van Monti, Joop Bakker, elkaar kenden en aanvankelijk omstreeks 1956 hebben samengewerkt aan een plastic bouwstenen speelgoed project ergens in de omgeving van Utrecht . Om de een of andere reden scheidden hun wegen, maar beiden verwezenlijkten het project in 1959; Dick Schouw met zijn eigen bedrijf in Den Dolder en Joop bakker als vaste medewerker bij Bercolux in Tiel. Hierbij is het interessant te vermelden dat noch Bambino, noch Monti ooit gepatenteerd zijn, maar zowel Dirk Schouw als Joop Bakker hebben als creatieve geesten elk wel andere Patenten op hun naam staan. In een later verwijderd Facebook account, Oud Tiel in Fotos,  bevestigde in 2014 een van de kinderen van Joop Bakker dat haar vader de ontwerper was van zowel de MONTI als de latere MONTINI bouwstenen.

Na de presentatie op de Utrechtse jaarbeurs, verschenen de eerste Monti advertenties in de kranten van oktober 1959: De lancering van het nieuwe speelgoed was in de vorm van 9 verschillende grote dozen, maar tegelijkertijd 9 voordeelzakken met dezelfde inhoud die 50 cent of zelfs 1 gulden goedkoper waren. Verder waren er ook 9 verschillende aanvullingsdoosjes. 

kranten advertenties voor Monti bouwstenen van oktober 1959

Fotocompositie van de eerste serie Monti bouwdozen, doos 1 tm 9 en een aanvullingsdoosje 

Het ontwerp van de platte dozen met tekeningen van gestileerde gebouwen, doet denken aan Dudok architektuur van de twintiger jaren. "Welkom nieuwe Monti-architekt", lezen we in de bijgevoegde folder. De onverstoorde inhoud van de dozen toont een symmetrisch patroon van zorgvuldig neergelegde rode en witte bouwstenen, met een rijtje daken op de onderste rij. De grootste drie dozen hebben echter 2 lagen stenen, waarbij de onderste laag volledig wordt ingenomen door voornamelijk witte, maar ook rode stenen met een soortgelijke symmetrie. De inhoud van de dozen is respectievelijk   48, 64, 86, 104, 126, 148, 214, 252 en 294  bouwsteentjes. De prijs per bouwsteentje blijft iets onder de 5 cent. Pilaarstenen  (steen nummer 7) zijn aanwezig in doos 3 to 9, maar boogstenen  (4) en hulpstenen (10) zijn beperkt tot 8 en 9.

Aanvullingsdoosje met een niet erg bekoorlijk mannetje en doos 1

Doos 5 en zak 5 met zelfde inhoud

oudste aanvullingsdoosjes uit 1959 met combinaties van bouwsteentjes in rood en wit. (de prijs is van latere datum).

Voor en achterzijde van de bij de verpakkingen gevoegde Monti folder met bouwvoorbeelden en een wat betuttelende en opdringerige tekst. De nummers in de rode driehoeken verwijzen naar de verschillende dozen.

Krantenadvertenties voor Monti uit november 1959

Advertentie voor Monti bouwstenen in het vakblad Gemengde Branche van november 1959.
Opmerkelijk is de belofte van een "Prima winstmarge voor de detaillist + een aantrekkelijke omzetbonus !"
De exclusieve levering via de "normale" handel is waarschijnlijkl gericht tegen de tegelijkertijd lopende verkoop actie van concurrent Bambino met Spic & Span schoonmaakmiddel.

1960

Het is niet duidelijk hoe succesvol de eerste Sinterklaas verkoop van Monti bouwstenen was, maar met het nieuwe jaar werd het roer drastisch omgegooid. Het beperkte rood en wit werd uitgebreid naar de 5 standaard kleuren; rood, wit, blauw, geel en groen. Het assortiment bouwsteentjes werd vergroot van 10 naar 20, waardoor er lange balken, raampjes en deurtjes bijkwamen.  In sommige reclames lezen we: "MONTI doorstaat thans glansrijk elke vergelijking". Het woordje "thans" is mijns inziens veelbetekenend.

Reclame en lovende woorden voor Monti bouwstenen in het vakblad Gemengde Branche van 1960, hetzelfde jaar waarin het blad de reclame campagnes van Bambino bouwstenen fel kritiseerde

De nieuwe verpakkingen, ontworpen door Studio Haver uit Arnhem en compleet met hond, waren net zo geel als die van de Bambino. Het aantal grotere verpakkingen werd gereduceerd van 18 naar 3! De dozen kregen ook geen nummer meer, maar de letters A, B, C. (ergens in een hoekje). De verschillende bouwstenen werden genummerd en elk type bouwsteentje is verkrijgbaar in een verschillend aanvuldoosje. In tegenstelling tot de zorgvuldig geordende stapeling van de inhoud van de witte dozen, liggen de steentjes nu los door elkaar in een doosje van slap karton met een inwendige hardkartonnen versteviging. In een tiental originele verpakkingen heb ik geen foldertje aangetroffen. De inhoud van doos A, B, en C is respektievelijk 72, 135 en 185 stenen, met balken en ramen in alle dozen. Boogstenen (Nº4) zaten uitsluitend in doos C. Hulpstenen (Nº 10) werden in geen enkele doos aangetroffen. De gemiddelde prijs per bouwsteentje lag iets boven de 5 sent per stuk. Volgens het bovenstaande lovende artikel in het vakblad Gemengde Branche zouden er door Berco Lux in het najaar van 1960 maar liefst 1 miljoen Monti bouwsteentjes per week worden geproduceerd.

Monti verpakkingen 1960. Doos A, B, C en aanvullingsdoosje 1.

Kranten adevertentie van november 1960 met de prijzen van Monti bouwdozen A, B en C

Om onduidelijke redenen werd aanvankelijk voor de aanvuldoosjes nog de oude witte verpakking gebruikt. Een plakkertje en verfje gaven de inhoud en kleur aan. Later werd overgegaan op de nieuwe gele aanvuldoosjes.

De achterzijde van het gele aanvuldoosje geeft een beeld van het vergrote assortiment.

advertenties met verkoop-acties

Monti speldjes met in het midden voor en achter aanzicht van de grote broche

Voor de promotie van het Monti systeem werden verschillende acties ondernomen, waaronder een speldjes actie. De grote insigne of broche, vinden we later terug op de "Engelse" dozen.

1961

Het succes van de Monti bouwstenen zou echter in het niet vallen bij het volgende product van de ondernemende Tielse familie Van den Bergh: MONTINI. Het begon met een presentatie op de duitse speelgoedbeurs en de Utrechtse jaarbeurs en daarna een geboorte advertentie.

De geboorte advertentie van Montini uit novenber 1961

Meer dan een klein broertje zou Montini zich later ontpoppen tot een wonderkind danwel enfant terrible. Meer over montini OP DEZE PAGINA.

In Engeland en mogelijk ook elders werden blauwe platte dozen Monti verkocht. De bijgevoegde fraaie folder geeft een goed overzicht van de verschillende bouwstenen en een groot aantal bouwvoorbeelden. De kinderen die zijn afgebeeld op deze dozen zijn dezelfde als die van de gele verpakkingen, en ze dragen de Monti architekt insigne.

Monti verpakkingen 61-3 en 61-4

Monti folder uit doos 61-3, vermoedelijk 1961

1962

Advertentie van Berco Lux uit  1962, waarin de Monti wieltjes worden aangekondigd

De eerste Monti wielen waren bebaseerd op het ontwerp van de Montini wieltjes en verschenen een maand voor de eerste lego wielen. Het succes van Berco Lux was dermate groot dat er verschillende artikelen over het bedrijf werden geschreven:

Artikel over Berco Lux gepubliceerd in Weekblad  De Spiegel in het voorjaar van 1962

Artikel over Berco Lux gepubliceerd in het maanblad voor de detailhandel Gemengde Branche in 1962

1963-1964

Door het grote succes van Montini en de niet aflatende verkoopsacties van concurrent Bambino raakte Monti een aantal jaren op de achtergrond. Er waren nauwelijks meer advertenties.

Met de introductie van de grote Monti Kleuterbloks werd beoogd de Monti stenen toch wat aantrekkelijker te maken voor kleuters. De kleuterbloks werden gepresenteerd als een uitbreiding op het MONTI systeem. Ze hadden precies dezelfde hoogte als drie normale Monti stenen en dubbele de lengte en breedte. Wat afmeting betreft, waren ze dus weer bijna identiek aan de Medio Bambino die in de zelfde tijd uitkwam. Echter in tegenstelling tot Medio Bambino, pasten de Monti Kleuterbloks precies op de normale Monti. Er was maar een beperkt assortiment van drie en later 4 grote bouwstenen. Interessant is nog, dat Lego Duplo pas in 1969 op de markt werd gebracht, wat wederom bevestigt dat de ontwerpers bij Berco Lux een vooruitziende blik hadden.

Monti Kleuterbloks als uitbreiding op het Monti systeem. Het grootste blok is waarschijnlijk van iets latere datum.

1965

In dit jaar werden de verpakkingen van Monti teruggebracht naar slechts vier verschillende standaardmaten in de vorm van goedkope plastic zakken: 650, 651, 652 en 653. De prijs per bouwsteentje was nu tussen 2,5 en 3 cent; dus ongeveer gehalveerd ten opzichte van 1960. Er waren geen aanvuldoosjes meer. De aankondiging stond vermeld onder het hoofd van Montini. Monti was nu duidelijk het ondergeschoven kindje van de familie van den Bergh.

advertentie in het vakblad Gemengde Branche uit 1965 

1966

voor en achter aanzicht van Monti  kleuterbloks verpakkingen, respektievelijk zonder naam, MB-5, MB-6 en MB-7

Monti kleuterbloks vaf 1,95 per zak

1967

In maart van dit jaar werd aangekondigd dat er een grondplaat zou komen voor Monti bouwstenen; afgezien van de Kleuterbloks was dit de eerste aanvulling van het assortiment van de bouwsteentjes in 5 jaar!  In een folder die mogelijk uit deze tijd is, zien we deze grondplaat afgebeeld met het nummer 660, naast de traditionele bouwstenen die veelal identiek lijken met die van 1960, met uitzondering van nu sterk op Lego lijkende raampjes en de afwezigheid van de pilaarstenen. Ook de bouwvoorbeelden in de folder zijn nog hetzelfde als die van 1960, maar met nieuwe raampjes en deuren. De grote afbeeldingen geven daarentegen  nieuwe en totaal verschillende daken weer. Deze daken doen een beetje denken aan Lego daken en zijn niet door elkaar te gebruiken met de oude daken. De slordigheid van deze folder zou de komende jaren aanduren. Misschien had het iets te maken met de drukte bij Berco Lux, dat begin 1967 naar een nieuwe fabriek verhuisde in het even buiten Tiel gelegen Kapel Avezaath. Daar draaide de productie van nieuw en anderssoortig speelgoed op volle toeren en tegelijkertijd werden de copyright problemen over Montini met het machtige Lego concern steeds groter. Een uitgebreide reportage over de nieuwe fabriek verscheen in het vakblad Gemengde Branche in oktober. (Zie pagina Montini). In kleine lettertjes staat er op de folder: OKTR. AANGEVR. PAT. PEND: D.B.G.M. (Deutsches Bundes-Gebrauchsmuster). Dit is de enige verwijzing naar een mogelijke oktrooi aanvraag in de geschiedenis van Bambino en Monti bouwstenen. 

Monti folder met het oude en nieuwe daksysteem en de grote grondplaat met nummer 660

1968

Vanaf najaar 1967 werd het steeds stiller rond Montini bouwstenen en in oktober 1968 verschenen de  laatste kleine advertenties.  Montini verdween. Er was geen overlijdensadvertentie. Monti bleef bestaan en kondigde aan: In de Monti bouwsteentjes is in zoverre nieuws, dat ze thans ook gebracht worden inhandzame plastic emmertjes met deksel (twee maten). Gevuld komen deze op de prijzen f 4,50 en f8,50. w.v.

1969

Omstreeks deze tijd werden er aanvulzakjes verkocht met verschillende bouwstenen en nummers 655, 656, 657, 658 en 659. De individuele steen-nummers waren verdwenen en bijna alle bouwvoorbeelden in de folder zijn gemaakt met de nieuwe daken.

Monti folder met nieuwe aanvulzakjes met nummers in de 600 serie. Bijna alle daken in de voorbeelden zijn nu aangepast aan het nieuwe daksysteem.

aanvulzakjes 656, 658 en 659

1970

Vanaf dit jaar wordt de naam Monti-toys gebruikt voor alle speelgoed producten van Berco Lux. De Monti bouwsteentjes waren slechts één van de vele speelgoed produkten van het bedrijf.

sdvertentie van Berco Lux uit 1970

Het zakje met nummer 650 werd dit jaar onderzocht in een vergelijkend waren onderzoek van de consumentenbond.

1971

De introduktie van nieuwe "hippe" wielen was in 1971 het startsein voor een Monti bouwstenen revival. 

In de eerste folders waarin de nieuwe wielen prijken, staan echter aanvankelijk nog steeds de oude daken afgebeeld en zien we de oude kleine wieltjes naast de grote niewe hippe wielen. 

De nummers van de standaardverpakkingen zijn nu in eerste instantie 630, 631, 632, 633 en 634.

Voor de aanvulsetjes zijn de nummers 635, 636/655, 637/657, 638/658, 639, 640, 656, 659 en 660. 

Het lijkt er op dat soms verschillende nummeringen, verpakkingen en folders naast elkaar werden gebruikt. De verpakkingen van de aanvulzakjes tonen ook nog de oude daken of zelfs een BAMBINO DAK!  

aanvulzakje 659 met 8 oude wieltjes.en  en drie generaties folders

1972

Vanaf dit jaar werd het oude Monti logo steeds minder gebruikt op de verpakkingen. Het rode trapezium was nog een overblijfsel van de oudste verpakkingen uit 1959. 

In een nieuwere folder zien we grotendeels dezelfde verpakkingen met andere nummers; 630 tot 634 is nu 4100 tot 4104. De oude wieltjes zijn verdwenen, maar er zijn nu twee kleine torenspitsen als aanvulling op het assortiment. De wieltjes worden nu geleverd in een aanvulsetje.

vierkante plastic kokers nummers 4100, 4102 en een onbekend nummer.

aankondiging van de Monti Special en Monti Combi serie in 1972

aanvulsets in blister verpakking. v.l.n.r. nummers 635, 640, 639, 644 en 646

Het rode plakkertje zit over de letters NI van MONTINI!

1973

Nadat in het voorgaande jaar met Monti Special and Monti Combi het assortiment bouw-elementen enorm was uitgebreid, werd een jaar later ook de kleurschakering veranderd. In de kleuterbloks deden de kleuren lichtgroen, paars en zwart zijn intrede en in de normale Monti blokjes kwamen er donkerbruine en beige stenen. Opvallend zijn ook de zwarte ramen. Deze nieuwe kleuren werden geíntroduceerd in de Monti Western trein sets en de beige stenen speciaal in combinatie met groene, gemarmerde daken in de sets Monti Arci-tecto huisjes. Met deze huisjes keerden de Monti bouwstenen terug naar hun roots van 1959, met het kinder architekten idee.

advertentie van Berco Lux kort voor de overname van het bedrijf

zakken 4201, 4204, 4205 en 4206.

Advertentie van oktober 1973, waarin o.a. 6 Monti basis verpakkingen worden aangeboden.
Een van de zeer weinige winkels waaar zowel Monti als Bambino werd verkocht.

In het najaar van 1973 werd het familiebedrijf Berco Lux verkocht. 

Bericht in de landelijke pers van de overname van Berco Lux door
Bührmann Tetterode. 25 october 1973

1974

De laatste advertentie van Berco Lux in het vakblad Gemengde Branche, september 1974. Drie maanden later verscheen de allereerste advertentie voor Bambino bouwstenen in hetzelfde blad.

Advertentie in de Sydney Morning Herald

1975 en later

Alhoewel Berco Lux na de overname speelgoed bleef produceren, waren de Monti bouwstenen geen belangrijk artikel meer. Er werd maar zeer zelden reclame voor gemaakt.

Laatst bekende Monti bouwstenen advertentie uit maart 1979

Een van de laatste wapenfeiten van Berco Lux speelgoed was het idee in 1985 om Monti Mozaiek te koppelen aan door de computer gegenereerde mozaiek portretten.

Berco Lux speelgoed aangepast aan het computertijdperk in 1985

In 1986 werd de fabriek opnieuw verkocht waarna het accent meer kwam te liggen op plastic verpakkingen. Na een volgende bedrijfsovername in 2007 is Berco Lux op 1 augustus 2008 opgeheven, waarna de bijbehorende plastic fabriek uit Tiel verdween.

Maar, zoals gezegd aan het begin van deze pagina, de geschiedenis van Monti begint en eindigt in Australië. Ver in de 21e eeuw komen we aan de andere kant van de wereld wederom de naam Monti-toys tegen. Ditmaal is het het merk van iemand met de naam Chris van den Bergh die sjoelbakken verkoopt!